English

حقوق مالکیت معنوی در طرح های صنعتی

طرح صنعتی

حقوق مالکیت معنوی در طرح های صنعتی


طرح صنعتی به طرحی گفته می شود که  به جنبه ظاهری کالا از لحاظ تزئینی و زیبایی شناختی می پردازد. طرح می تواند خصوصیات سه بعدی مثل شکل کالا یا خصوصیات دو بعدی مانند الگوها، خطوط و رنگها را شامل شود. 

در مورد گستره وسیعی از محصولات صنعتی و دست ساز از ادوات فنی و پزشکی گرفته تا جواهرات و سایر کالاهای لوکس، از وسایل خانگی و الکتریکی تا وسایط نقلیه، ساختارهای معماری و از طراحی های پارچه تا کالاهای رفاهی، طراحی صنعتی مطرح است.

در قوانین بیشتر کشورها، برای آنکه طرح صنعتی مورد حمایت قرار گیرد، باید به چشم خوشایند باشد. این بدان معناست که موضوع از لحاظ زیبایی شناسی بررسی می شود و نه از لحاظ خصوصیات فنی. طراحی صنعتی باعث جذابیت و خوشایند شدن کالا می شود و لذا ارزش تجاری و بازارپسندی کالا را افزایش می دهد. 

با تحت حمایت قرار گرفتن طرح صنعتی، مالک آن مطمئن می شود که حقی انحصاری به او اعطا شده و کسی بدون اجازه وی نمی تواند آن طرح را تقلید یا کپی کند. 

در برخی کشورها طرح بطور مطلق نیز حمایت می شود، یعنی حتی استفاده از طرح بدون مجوز میسر نیست. طرحهای صنعتی را می توان نسبتاً آسان و ارزان در کشورهای صنعتی و همچنین در کشورهای در حال توسعه به ثبت رساند. بنابراین کسب این نوع حمایت برای بنگاه های تولیدی کوچک و متوسط و هنرمندان صنایع دستی میسر است. مدت زمان حمایت در کشورهای مختلف، گوناگون و ممکن است تا 25 سال باشد(مثل اعضای اتحادیه اروپا).



حقوق مالکیت معنوی

حقوق مالکیت معنوی به حقوقی گفته می شود که از تراوشات مغزی انسان ناشی شده ،  جنبه ابتکاری داشته ، قانون به مالک آن ( ثبت کننده )  حق استفاده انحصاری برای مدت معین  می دهد و دارای ارزش اقتصادی ، قابلیت خرید و فروش داشته ، در عین حال موضوع آن عینی نباشد.

حقوق مالکیت معنوی  به دوبخش حقوق مالکیت صنعتی و حقوق ادبی هنری تقسیم می شود و در دو قرن اخیر در همه جوامع درحال گسترش بوده است ، بخصوص کشورهای پیشرفته راز موفقیت و توسعه خود را در توجه به این حقوق دانسته با توسعه همه جانبه آن چه در زمینه ایجاد قوانین کارآمد و هم در زمینه شناساندن آن به کلیه آحاد جامعه بخصوص صاحبان واقعی این حقوق موجبات پیشرفت علم و تکنولوژی ، توسعه ، تولید و تجارت را فراهم آوردند. بعنوان مثال ژاپن از ابتدای صنعتی شدن (قرن نوزدهم) این قانون را تصویب و اجرایی نمود و در سالهای متمادی آنرا بروز نمود. قوانین مربوط به مالکیت معنوی در کشور های پیشرفته بگونه ای تهیه و تنظیم شده که هم منافع صاحبان این حق و هم مخاطبین را تضمین نموده است و از طرفی کمک شایانی در پیشبرد تولید و تجارت را موجب گردیده است . همچنانکه می دانیم حقوق مالکیت صنعتی زمینه ایجاد ابتکار، نوآوری، خلاقیت توسعه اقتصادی سرمایه گذاری  میگردد . رابطه بسیار ظریف بین دارنده آن حق و استفاده کننده آن بوجود می آورد و اشخاص ثالث نمی توانند تا مدت معین بدون اجازه وی استفاده نماید این باعث تشویق مادی و معنوی وی شده و پیشرفت را سرعت  داده و خالقان فکر اندیشه براحتی با اطمینان خاطر تراوشات مغزی خود را بروز داده و در دسترس همگان قرار دهند که آن نیز پیش زمینه اختراعات و نوآوری های دیگر را موجب می شود.

شکی نیست که وجود یک نظام حق اختراع بهتر از عدم وجود آن است که در صورت عدم وجود چنین نظامی محور پیشرفت و توسعه صنعتی دشوار می شود اما از طرفی این درست همانند یک شمشیر دو لبه است که اگر بدون داشتن یک استراتژی قوی و هدفمند و بدون توجه به نیازهای جامعه به نیازهای عمومی و سازوکارهای حفظ آن لزوماً مطلوب نبوده و گاهاً مضر خواهد بود. برای درک بهتر از منافع و چالش های این حوزه می توان سیاستگذاری در این حوزه را هدفمند نماید و باعث شود الزامات سیاستگذاری و قانونگذاری موثر به گونه ای دنبال شود که ایده دسترسی به توسعه را از مجرای حقوق مالکیت فکری هموار کند.

تاثیر این حقوق بر مباحث بهداشت عمومی امنیت غذایی،آموزش، تجارت، توسعه صنعتی، دانش سنتی، تنوع زیست محیطی، ارتباطات اینترنتی و حتی آب و هوا باعث افزایش مناقشات شده است. فهم درست آن و انعطاف لازم در این حقوق می تواند بر حوزه های یاد شده تاثیر گذار باشد. بعضی مخالف ایجاد قوانین در این زمینه بوده چون آنرا مسبب اصلی گرانی بعضی محصولات با تکنولوژی بالا بخصوص داروها می دانند. اما برعکس عده ای دیگر وجود قوانین در زمینه های مذکور را نه تنها موجب عقب گرد ندانسته ، بلکه زمینه انتقال سرمایه مادی و معنوی را بوجود آورد، و درنهایت موجبات پیشرفت جامعه می گردد. صرف نظر از مباحث مطروحه از نظر مدیریت و استراتژی حقوق مالکیت معنوی برای پیشرفت و رسیدن به اهداف فوق امری گریز ناپذیر می باشد.

به لحاظ حقوقی مهمترین ابزارهایی که می تواند زمینه رسیدن به یک نظام حقوقی مناسب برای کشور ما را فراهم سازد استفاده از انعطاف نظامهای بین المللی می باشد که برای کشورهای درحال توسعه به حداقل رساندن نتایج سود استفاده از حقوق انحصاری ناشی از ثبت می باشد. تا بین حقوق فردی و جمعی یعنی حقوق دارندگان مالکیت معنوی و استفاده کنندگان تعادل عادلانه بوجود آید و این تعادل بین این دو گروه محدودیت بهره برداری مطلوب از حق انحصاری ثبت ، امری حیاتی است.

 لذا با ایجاد بستر مناسب حقوقی حمایت از مالکیت صنعتی و عضویت در سازمانهای تخصصی، متحدالشکل نمودن قوانین مربوط به حقوق مالکیت معنوی از مهمترین سیاست های توسعه صادرات و رشد اقتصادی است که به تجارت کشور کمک بسیاری خواهد نمود. باتوجه به معاهدات و کنوانسیونهای بین المللی استانداردسازی ترتیبات حقوق و قوانین ملی و ایجاد نهادها و ادارات مرتبط با الگوی بین المللی همچون سایر کشورها و تاکید برآموزش کارشناسان و سایر نیروهای درگیر، یک سیستم مالکیت صنعتی قوی و کارآمد برای حمایت از حقوق مالکیت معنوی در کشور پایه ریزی نماییم. سازمان ثبت اسناد و املاک کشور بعنوان متولی حقوق مالکیت صنعتی درخصوص سیاست گذاری و اعمال مکانیزم های سیاست عمومی حق ثبت اختراع ، علائم تجاری، طرح های صنعتی و نشان جغرافیایی را به عهده دارد در این راستا اقدامات بسیار مفید و موثری انجام داده است. که در بخشهای آتی به آن خواهیم پرداخت .

 

 

مالکیت معنوی یا مالکیت فکری

همچنانکه می دانیم Intellectual property  به مالکیتهای غیر ملموس گفته می شود که در مقابل آن انواع دارایی های منقول و غیرمنقول یا قابل لمس وجود دارد بعضی از اساتید علم حقوق کلمه فوق را مالکیت معنوی بعضی دیگر آنرا مالکیت فکری ترجمه کرده اند. در لغتنامه واژه Intellectual عقلانی ذهنی، فکری معنوی.... معنی شده است حال اگر بخواهیم این کلمه برای این گونه اموال بکار ببریم بنظر کلماتی چون عقلانی ذهنی و فکری که تقریباً به یک مفهوم است کافی نمی باشد شاید بتواند اموال خلاقتیتی و ابتکاری (اختراعات، طرح های صنعتی، مدلهای مصرفی ، مدارهای یک پارچه، کپی رایت...) را شامل شود اما قطعاً نمی تواند اموال تجاری ( علامت تجاری- نشان جغرافیایی نام تجاری...) را پوشش دهد چون دارایی های خلاقیتی ناشی از تراوشات فکری و ذهنی بشر است اما دارایی های تجاری کمتر به فکر و اندیشه برمی گردد بیشتر به تلاش تجاری یک تاجر بستگی دارد. لذا مالکیت معنوی به نظر صحیح تر می رسد چون معنوی یعنی منصوب به معنی، باطنی ، حقیقی می باشد از آنجایی که این اموال ظاهری و قابل لمس نیستند یعنی هم اموال خلاقیتی هم اموال تجاری هر دو یک اندازه از فکر ناشی نمی شوند فقط اموال خلاقیتی و ابتکاری است که مستقیماً از تراوشات فکر، ذهن و اندیشه انسان  بوجود می آید اما اموال تجاری اینگونه نیست لذا کلمه فکری یا ذهنی جامع نیست در حالیکه اموال معنوی به هر دونوع اموال که تجاری و خلاقیتی است را راحتتر پوشش می دهد. معنوی بکار رفته مالکیت معنوی را نباید به معنی معنویت و عرفان ترجمه کنیم اگر منصوب به معنی ترجمه کنیم مشکل راحتتر حل می شود لذا به نظر می رسد اموال معنوی جامع تر خواهد بود. سازمان ثبت از ابتدا کلمه Intellectual را معنوی ترجمه کرده ، به نظر درست تر باشد.

انواع حقوق مالکیت صنعتی

مالکیت معنوی را می توان به انواع مختلف تقسیم نمود که جزء دارایی های غیر ملموس می باشد و بخشی از آن مستقیماً از ذهن و مغز انسان تروش پیدا می کند و در آن از ابتکار و خلاقیت اشخاص در مقابل ثالث حمایت و انحصار بهره برداری از نتیجه فکر به صاحب آن در مدت معین داده می شود. علت تقسیم بندی آن یکی برای شناخت بیشتر و دیگر ایجاد مرزبندی به منظور حمایت از ذی نفعان این حقوق بوده است. گاهی یکی محصول می تواند انواع حمایت را شامل گردد. بعنوان مثال برای یک موبایل می تواند چندین گواهی نامه صادر شود مانند گواهی نامه ثبت علامت تجاری ، ثبت اختراع ، ثبت طرح صنعتی نرم افزار ، مدل مصرفی، نشان جغرافیایی و غیره

لذا حقوق مالکیت صنعتی شامل اختراع، علامت تجاری، طرح های صنعتی، مدلهای مصرفی ، نشان جغرافیایی، اسرار تجاری، مدارهای یک پارچه و غیره می باشد. اداره کل مالکیت صنعتی فقط علائم تجاری، طرح های صنعتی، اختراعات و نشان جغرافیایی را ثبت و حمایت می نماید که در این بین ثبت علائم تجاری، نشان جغرافیایی و اختراعات به سیستم های بین المللی پیوسته و بصورت یک پارچه امکان ثبت بوجود آمده است که متقاضیان داخلی و خارجی براحتی می توانند آنرا در ایران و سایر کشورها با یک اظهارنامه ثبت نمایند.

انواع تقسیم بندی حقوق مالکیت معنوی

مالکیت معنوی:

1-مالکیت ادبی هنری

·         آثار ادبی هنری

·         حق نسخه برداری و حقوق جانبی

2- مالکیت صنعتی

·         نشان جغرافیایی

·         نام تجاری

·         طرح های صنعتی

·         حقوق نرم افزار

·         علائم تجاری

·         مدارهای یک پارچه

·         اسرار تجاری

·         اختراعات

·         مدلهای مصرفی

تقسیم بندی دیگری از مالکیت معنوی

الف : خلاقیتی

·         اختراعات

·         طرح های صنعتی

·         مدلهای مصرفی

·         حقوق نرم افزار

·         مدارهای یک پارچه

·         اسرار تجاری

ب : تجاری

·         علائم تجاری

·         نشان جغرافیایی

·         نام تجاری

·         اسرار تجاری

 

امروزه همه آحاد جامعه درگیر مسائل مالکیت معنوی هستند. وقتی ما یک کالایی را خریداری می‌نماییم در واقع دو نوع پول بابت آن پرداخت میکنیم ، یکی بابت ارزش و اعتبار ناشی از ثبت اختراع یا طرح صنعتی یا علامت تجاری (برند) دیگر بابت ارزش فیزیکی یک کالا می باشد. پس برای تولید کننده بسیار مهم خواهد بود برای کلیه تولیدات خود ارزش واقعی را لحاظ کند تا از نتیجه سرمایه گذاری خود حداکثر بهره را برده و موجبات سرمایه گذاری در زمینه تحقیق و توسعه فراهم گردد و از طرفی مصرف کننده نباید بابت برندهای گمنام یا کالاهای کپی شده پول بیشتری پرداخت کند. برای تولید کننده گان و سرمایه گذاران خلاقیت و نوآوری و حمایت از محصولات تولیدی  امری حیاتی است چون در غیر اینصورت براحتی از گردونه رقابت خارج خواهند شد. زیرا با تکنولوژی سوخته نمی توان در کورس رقابت باقی بمانند . پس با ایجاد و خلق محصولات جدید و چتر حمایت قانونی از تهاجم و سوء استفاده رقبای خارجی و داخلی در امان خواهد ماند . لذا آشنایی با مقوله حقوق مالکیت معنوی برای بنگاه های اقتصادی و محققین و حتی مصرف کنندگان بسیار ضروری می باشد.

 

در بازار اصطلاح "مارک دار" وجود دارد که باعث اختلاف قیمت یک کالا با همان کالا  می شود. و مصرف کننده در خرید آن میل بیشتری از خود نشان می دهد. در بعد اختراعی هموار ملاحظه می شود که قیمت تمام شده کالاها هر روز کمتر می شود در واقع فرایند تولید آن کالا جدید و اصلاح می گردد یا محصولات با طرح‌های جدید وارد بازار مصرف می گردد و نظر مشتری را بیشتر جلب می کند یا گاهی ما بابت خرید کالایی پول بیشتر از ارزش ظاهری آن پرداخت کنیم مانند محصولات دارویی ، در واقع ما هزینه تحقیق و بررسی آن را پرداخت می نماییم  .